19 mei 2018 was het de Europese Dag van Obesitas. Om aandacht te vragen voor het probleem van ernstig overgewicht. En niet alleen voor het probleem, maar vooral ook voor preventie en behandeling. [1a]

Dit was aanleiding voor obesitas-chirurg Simon Nienhuys om in een opinie artikel in het Eindhovens Dagblad te pleiten voor taboe-doorbreking van maagverkleiningsoperaties [1b].

Ik vond het een eenzijdige belichting van het probleem. Èn van de oplossing. Daarom stuurde ik een reactie naar de krant. Helaas werd die niet gepubliceerd. Ik vroeg naar de afwegingen om het artikel niet te plaatsen en gaf nogmaals aan dat het belangrijk is dat de mensen over àlle mogelijke oplossingen horen. Helaas kreeg ik geen enkele reactie daarop. Ik besloot er op een andere manier aandacht voor te vragen.

Wil je aan een oplossing werken, moet je eerst het onderliggende probleem kennen. Daarover gaat deze blog. In een volgende blog zal ik het hebben over oplossingen. Ook oplossingen die je organen wèl intact laten. En ze nog gezonder maken ook!

Groeiend probleem

Obesitas wordt ook wel zwaarlijvigheid genoemd. Het betekent dat je zo zwaar bent dat het nadelige gevolgen heeft voor je gezondheid. De voorspelling is dat in 2030 meer dan de helft (!) van de Europese bevolking geraakt wordt door obesitas.

Het is dus letterlijk en figuurlijk een groeiend probleem. Heel terecht dat er aandacht voor is. Obesitas is geen pretje. Niemand is voor z’n lol te zwaar.

Maar misschien nog erger: obesitas gaat vaak gepaard met andere ernstige ziektes zoals diabetes type 2, long- , hart- en vaatziekten, gewrichtsproblemen en sommige kankers. Om nog maar niet te spreken over de psycho-sociale problemen zoals bijvoorbeeld depressie, angstklachten en een negatief zelfbeeld. [2, 3]

Dik = lui

Het wordt vaak in één adem genoemd. Of op z’n minst gedacht. Dik en lui. Dit komt onder meer door de manier waarop er naar het probleem gekeken wordt.

Obesistas wordt gezien als een gevolg van teveel calorieën. Omdat de energie die je lichaam in gaat niet in balans is met de energie die je verbruikt. Op zich geen verkeerde gedachte. De wet van het behoud van energie zegt namelijk dat energie niet verloren kan gaan [4]. Dus wat er in gaat en er niet uit komt, blijft zitten.

Minder eten en meer sporten = afvallen

Het probleem onstaat bij de vertaling hiervan naar “eet minder en sport meer”. Dan komt er minder energie binnen en wordt er meer verbrand. Dan val je dus vanzelf af. Het klinkt nog steeds best logisch. Het is dan ook het standaard advies aan mensen met overgewicht.

Met als gevolg dat we denken dat te dikke mensen geen discipline hebben. Of lui zijn. Of allebei. Ze hebben immers teveel gegeten , te weinig gesport of allebei.

Maar zo eenvoudig ligt het niet.

Niet elke calorie is gelijk

Allereerst heeft niet elke calorie hetzelfde effect op je lichaam. Eet je enkel mars- en snickerrepen dan heeft dat een ander effect dan wanneer je alleen groenten eet. Zelfs als je evenveel calorieën binnen krijgt. Dat weten we allemaal.

Alleen hierdoor weet je al, dat het niet enkel een kwestie is van ‘er minder energie instoppen’. Het gaat ook over wat je erin stopt. Verderop meer daarover.

Je lichaam is (te) slim

Daarnaast reageert het lichaam onvoorspelbaar op de hoeveelheid calorieën die je binnenkrijgt. Ga je langdurig de hoeveelheid calorieën beperken, dan past je lichaam zich aan. Het gaat minder energie gebruiken. Het is een overlevingsstrategie van je lichaam. Het moet immers met minder energie rond kunnen komen dan voorheen.

Hierdoor werken de meeste diëten ook alleen op de korte termijn. De eerste paar weken of maanden val je af, maar daarna kom je langzaam weer aan. Zelfs als je nog steeds heel gedisciplineerd je calorie-beperkende dieet volgt. En nog steeds braaf je kilometers op de loopband aflegt. Ook dit weten we allemaal. We kennen het als het jo-jo effect. Je valt af, maar uiteindelijk eindig je zwaarder dan toen je begon.

Het is zelfs zo dat het lichaam bij dezelfde voeding er de ene keer meer voedingsstoffen en energie uithaalt dan de andere keer. Onder andere afhankelijk van wat het nodig heeft. Het is dus niet zo simpel als ‘minder eten en meer sporten’.

Bovendien wordt het ons op allerlei fronten moeilijk gemaakt om een gezond gewicht te houden.

Verkeerde voedingsadvies

Zoals ik al zei maakt het veel uit wàt we eten. Tot zover niets nieuws. Niemand zal verwachten dat je afvalt van de hele dag chocoladerepen eten. Wat minder bekend is, is dat wat algemeen als gezond beschouwd wordt, ook niet helpt om overgewicht tegen te gaan.

Onze ‘Schijf van Vijf’ gaat uit van veel koolhydraten en weinig vetten. Helaas draagt dit bij aan het probleem. Koolhydraten worden in het lichaam omgezet in glucose. Suikers dus. Door aanmaak van het hormoon insuline zorgt de alvleesklier ervoor dat deze suikers opgenomen worden in de cellen. Om direct te gebruiken als energie of om op te slaan als vet. Zolang er veel insuline in je lijf is, kun je echter geen vet verbranden. Eet je dus veel en vaak koolhydraten, dan komt er steeds een beetje vet bij, maar wordt het niet gebruikt.

Veel koolhydraten eten werkt dus averechts. Maar vet-arm eten ook. Het is net belangrijk om gezonde vetten toe te voegen aan de maaltijd [5].

Vet heeft, in tegenstelling tot koolhydraten en eiwitten, geen insuline nodig om verbrand te worden. Als je meer vet eet, hoef je minder koolhydraten te eten om toch dezelfde energie te krijgen. Het insulineniveau blijft dan lager. Bovendien zorgen de vetten in je voeding ervoor dat de suikers die je nog wel binnenkrijgt door koolhydraten, minder snel in je bloed opgenomen worden [6]. Je krijgt dan een meer stabiele bloedsuiker- en insulinereactie die over langere tijd wordt uitgesmeerd. Dubbel winst.

Bovendien zorgt vet ervoor dat je lichaam verzadigingssignalen afgeeft. Zodat je op tijd stopt met eten. Eitwitten trouwens ook, maar koolhydraten hebben het tegengestelde effect. Ons lichaam is vanuit vroegere tijden geprogrammeerd om er veel van te willen eten. Om reserves op te slaan voor slechtere tijden. Maar toen waren koolhydraten nog schaars en enkel een korte tijd van het jaar beschikbaar…

Het advies om veel koolhydraten en weinig vet te eten is dus op allerlei fronten niet handig en werkt overgewicht in de hand.

De boodschap? Veel en vaak eten!

Naast het verkeerde advies over wàt we het beste kunnen eten, krijgen we ook continu bewust of onbewust de verkeerde boodschap over hoe vaak we moeten eten.

Het merendeel van het eten in de supermarkt is sterk bewerkt. De voedingsindustrie is net een laboratorium geworden. Niet om onze gezondheid te verbeteren. Nee, om ons te verleiden en om de tuin leiden. Suiker en andere ingrediënten worden toegevoegd om onze hersenen te manipuleren. Zodat we zo veel en zo vaak mogelijk eten.

Onderzoek heeft aangetoond dat deze signalen zó sterk kunnen zijn dat discipline en wilskracht er niet tegenop kunnen. Ook dat kennen we allemaal. Je hoeft maar terug te denken aan een avondje op de bank met een zak chips… je wilde er maar een beetje van eten, maar toch ging de hele zak op. En op andere fronten heb je echt wel discipline. Toch?!

Alsof dit alles nog niet genoeg is, krijgen we ook nog het advies om vaak te eten. Nooit ontbijt overslaan, want o wee… Drie maaltijden per dag. Tussendoortjes om ‘de motor draaiende te houden’.  En om te voorkomen dat je op een later tijdstip ineens teveel zult eten. Alsof je minder gaat eten als je vaker eet. Zo werkt het echt niet.

En dan worden we nog aan alle kanten gebombardeerd met reclame. Onderweg, op tv, op je telefoon of computer. Op een manier dat je hersenen het alweer voor zich zien. En je weer op een holletje naar de kast gaat.

Het effect ? Nog voordat je insulineniveau zodanig is gedaald dat je vet zou kunnen verbranden, jagen we ‘m weer omhoog. Je lichaam is daardoor ook niet meer gewend om vet te verbranden. Met als gevolg dat als we dan een keer energie nodig hebben, we er niet bij kunnen. Je krijgt honger en de shakes. Je kent het wel: de suikerdip.

Het gevolg? Insulineresistentie en overgewicht!

We stoppen er dus steeds voorraad bij en halen er niets uit. Bovendien raken je cellen steeds een beetje minder gevoelig voor de insuline. Omdat deze altijd hoog is. Net zoals wanneer iemand de hele dag zou schreeuwen. Dan ga je je daar ook voor afsluiten. Zo gaan ook de cellen zich ‘afsluiten’. Ze reageren minder. De alvleesklier merkt dat de bloedsuiker hoog blijft en produceert nog wat meer. Een vicieuze cirkel en neerwaartse spiraal.

Je herkent het vaak aan het bekende kilootje extra ieder jaar. Of het dikker worden rond de buikstreek. Dat is het vet wat zich verzamelt rondom je organen. Niet fraai, maar ook nog eens heel ongezond. Omdat net het vet rond je organen ontstekingen veroorzaakt in je lijf.

Als de ongevoeligheid voor insuline heel erg wordt en je steeds meer insuline maakt terwijl de bloedsuikers blijven stijgen, noemen we dat insuline-resistentie. Het heeft allerlei nare gevolgen. Overgewicht. Diabetes type 2. Alzheimer. Om er maar een paar te noemen.

Niet alleen insuline maar ook leptine

Naast het hormoon insuline speelt ook het hormoon leptine een grote rol bij overgewicht. Leptine zorgt ervoor dat je je verzadigd gaat voelen. Het wordt verhoogd als je vetcellen voldoende gevuld zijn. Dit zorgt ervoor dat je stopt met eten. Je lichaam heeft dan weer voldoende voorraad en bij een normale insulinewaarde kun je met deze voorraad weer een tijdje vooruit. Eerst wordt de energie uit je maaltijd gebruikt en daarna ga je letterlijk je eigen vet verbranden.

Bij een te hoge insulinewaarde kan je lichaam geen vet verbranden. Het geeft daarom hongersignalen af middels een ander hormoon ghreline. Je hebt immers weer behoefte aan nieuwe energie. Je eet, er wordt weer vet opgeslagen en de leptinewaarde stijgt. Voor leptine geldt op den duur hetzelfde als voor insuline. Voortdurend hoge waarden zorgen ervoor dat het lichaam resistent wordt. Je lijf reageert er niet meer goed op. Je blijft dus honger houden, ondanks dat je zelf voldoende energie op voorraad hebt. Je blijft dus eten. Daardoor wordt er nog wat meer leptine geproduceerd en wordt je weer een beetje resistenter. Ook hier zit je dus in een neerwaartse spiraal. Je krijgt steeds meer behoefte om te veel te eten.

[7, 8, 9]

Niet de calorieën maar de hormonen zijn het probleem

Zoals je ziet zijn het dus niet de calorieën maar je hormonen die het probleem vormen. Zijn je hormonen van slag, dan kun je je voorraad energie niet aanboren èn blijf je honger houden. Als gevolg daarvan ga je nog meer eten.

Zijn je hormonen in balans, dan volgt de balans in calorieën namelijk vanzelf. Helaas zijn ze bij het EASO (de Europese Vereniging voor Obesitas Onderzoek) nog niet tot dit inzicht gekomen. Zij houden nog vast aan het oude ‘energie-in-energie-uit’ model en geven de schuld aan vetrijke voeding die veel energie levert en aan te weinig beweging. [10]

Hierboven heb je kunnen lezen dat je de plank dan helemaal mis slaat. Was dat niet het geval, dan zouden deze aloude adviezen van minder eten en meer bewegen ook wel helpen. Maar helaas, ondanks dit steeds herhaalde advies is obesitas nog steeds een groeiend probleem.

Je moet de oplossing dan ook niet zoeken in het geforceerd verminderen van je calorieën. Door te weinig (vet) te eten zul je alleen maar meer honger krijgen en uiteindelijk teveel gaan eten. Weg dus met dat calorie-arme dieet. Zoek de oplossing bij insuline en leptine. Breng je hormonen in balans.

[7, 8, 9, 11]

Hoe? Dat leg ik je  uit in de blog ‘Maagverkleining – dé oplossing voor obesitas?

Bronnen

[1a] European Obesity day 2018 – Tackling Obesity Together Website van de Europese Obesity Dag 2018. Vanaf deze website kun je onder ander doorklikken naar de website van EASO. Zie [11].

[1b] Ziekmakend overgewicht is een ziekte On-line versie van het artikel in het Eindhoven Dagblad op de opiniepagina. Het artikel is geschreven door Simon Nienhuys, een obesitas-chirurg in het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Hij pleit voor de taboe-doorbreking van maagverkleiningsoperaties. Hij noemt allerlei factoren die meespelen in het ontstaan van obesitas, zoals stress, onregelmatigheid, onvoldoende beweging, slechte productkeuzes voor voedsel  en de samenstelling van je darmbacteriën. Helaas noemt hij niet het onderliggende probleem van insulineresistentie en kijkt hij bij oplossingen niet verder dan de maagverkleiningsoperatie.

[2] European Obesity Day to be held on 19 May 2018 Berichtgeving op de website van ‘Bariatric News’ over de Europese obesity dag. Dit is een website die gericht is op de behandeling van zwaarlijvigheid voor gezondheidsmedewerkers.

[3] Obesitas Uitleg over de mogelijke gevolgen van obesitas op een site Co-Eur die zich richt op eetproblematiek.

[4] Eerste wet van de thermodynamica Wikipedia pagina met uitleg over de eerste wet van de thermodynamica, ook wel ‘de wet van behoud van energie’ genoemd. Deze stelt dat energie niet verloren kan gaan of uit het niets kan ontstaan.

[5] Goed vet! Blog die ik schreef over wat gezonde vetten zijn.

[6] Het gevaar van teveel suiker: glycatie Pagina op website ‘De hormoonfactor’ van levensmiddelentechnoloog en voedingscoach Ralph Moorman. Met uitleg over het glycatieproces in ons lichaam; het versuikeren van onze cellen. Deze glycatie wordt verergerd bij insulineresistentie. Een stabiele bloedsuiker vermindert het proces. Vet toevoegen aan je maaltijd is daarbij een truuc om te zorgen dat suikers minder snel opgenomen worden in je bloed.

[7] Het hormoon leptine de oorzaak van overgewicht en obesitas? Deze blog over het hormoon leptine beschrijft kort (met wat plaatjes met Engelse tekst) hoe het hormoon insuline het hormoon leptine blokkeert. Deze website verwijst naar een aantal e-books die ik zelf niet gelezen heb. Ik kan dus niets zeggen over de inhoud van die boeken.

[8] Leptine, CCK, PYY, incretine en ghreline; hongerhormonen Korte, maar wel technische beschrijving van de hormonen die een rol spelen in honger- en verzadigingssignalen. Hierin kun je o.a. lezen dat leptine verzadigingssignalen afgeeft als we voldoende vetvoorraad hebben. Ook beschrijft het kort de relatie tussen dikker (obees) worden en toenemende leptine-resistentie.

[9] Obesity, leptin resistance, and the effects of insulin reduction. Samenvatting van een wetenschappelijke studie op de PubMed website. De studie ondersteunt de veronderstelling dat hyperinsulinemie (met voortdurend hoge insuline waarden) een oorzaak kan zijn voor leptine resistentie en dat het verlagen van insuline bijdraagt aan gewichtsverlies mede door het verbeteren van leptine gevoeligheid.

[10] Obesity Statistics Een pagina met feiten en cijfertjes over obesitas op de website van EASO. Dit is de Europese Vereniging voor Obesitas Onderzoek. De feiten zijn schokkend om te lezen. Nog schokkender is het feit dat ze hier nog steeds beweren dat overgewicht veroorzaakt wordt doordat iemand meer calorieën inneemt dan verbrandt. De schuld wordt gegeven aan vetrijke voeding die veel energie levert en door te weinig beweging. Je leest dit onder het kopje ‘What causes obesity and overweight’.

[11] How Do We Gain Weight? – Calories Part I Deel 1 van een 11-delige serie waarin Dr. Jason Fung alles uitlegt over calorieën en waarin hij stap voor stap de theorie dat gewichtstoename dan wel -verlies allemaal om “calorieën in versus calorieën uit” draait, onderuit haalt. Elk deel verwijst onderaan door naar het volgende deel van de serie.

[12] Obesity Facts & Figures Engelstalige website van Daniel DeMoss, een persoonlijke trainer uit Denver. Op deze pagina geeft hij een heleboel feiten over obesitas, met linkjes naar de bronnen ervan. Deze link heb ik toegevoegd nadat Daniel contact met me opnam. Hij had gezien dat de bron die ik noemde onder [10] niet langer actief was. Via zijn artikel vond ik de nieuwe link naar deze informatie.

Print Friendly, PDF & Email

2 REACTIES

Geef hier je reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.